روانشناسی کار ، امور استخدامی ، مدیریت ، سازمانی و روابط انسانی در مدیریت

  مقدمه:

اگر تعریف "روانشناسی كار" را "مطالعه و كاربرد آن دسته از اصول روانشناسی بدانیم كه در ارتباط بین انسان و محیط كار او اثر می‌گذارد" ، و "روانشناسی صنعتی" را كه از روانشناسی كار محدودتر است ، "مطالعه رفتار آدمی در همه مراحل تولید ، توزیع و مصرف كالاها و خدمات" یا "پژوهش و بررسی و كاربرد حقایق و اصول روانشناسی در حل مسائل انسانی از نظر كار در سازمان‌ها" بدانیم

، در آن صورت تعریف "روانشناسی امور استخدامی یا روانشناسی امور استخدامی یا روانشناسی كاركنان كه جزئی از روانشناسی صنعتی و نیز قسمتی از مدیریت امور استخدامی" است ، "كاربرد نتایج حاصل از تحقیقات و تئوری‌های روانشناسی در حل مسائل و مشكلات مربوط به استفاده از منابع انسانی سازمانی" خواهد بود .

اصطلاح "روانشناسی امور استخدامی" یا "روانشناسی كاركنان" ، "روانشناسی صنعتی" ، و "روانشناسی كار" به تنهایی یا با هم نشان‌دهنده ی كاربردهای مختلف یافته‌ها و اصول روانشناسی در زمینه كار و كاركنان می‌باشد . در صنعت از روان‌شناسی امور استخدامی كه شاخه‌ای از روانشناسی كاربردی است بیشتر در زمینه مسائل مربوط به امور استخدامی یا به عبارت دیگر ، در زمینه شناخت مشاغل و خصوصیات و صفات لازم برای انجام مؤثر آن‌ها ، انتخاب ، آموزش ، ارزشیابی و انتصاب كاركنان ، تعیین پاداش مناسب برای كار مناسب ، مشاوره با كاركنان و گاه درمان كاركنان و نظایر آن ، استفاده شده است . روانشناسی امور استخدامی در سازمان‌های خدماتی ، تولیدی و خاصه در ارتش و سازمان‌های تجاری و بازرگانی و بالاخره در صنعت مورد استفاده ی بسیار داشته است . در واقع ، از یافته‌های روانشناسی می‌توان در هر سازمانی كه تعدادی افراد در آن به كار مشغول هستند ، استفاده كرد . در "روانشناسی مدیریت" نیز مسائل مدیریت از دید روانشناسی تجزیه و تحلیل می‌شوند و رفتار مدیر در ارتباط با هدف‌های سازمان ، رؤسا ، مرؤوسان ، تكنولوژی و سازمان مورد بررسی قرار می‌گیرند و الگوهای مؤثر رفتار سرپرستی معرفی می‌شوند .

منظور از روابط انسانی ، رفتار سازمانی یا روابط انسانی در محیط كار نیز انگیختن افراد برای انجام كارگروهی و به نحوی است كه نیازهای آنان در سازمان برآورده شود و وسایل نیل به هدف‌های سازمان نیز فراهم گردد . در روابط انسانی به عامل انسانی سازمان بیش از عوامل اقتصادی یا ماشین‌ها توجه می‌شود . ضمناً در رفتار سازمانی كه هدف آن مطالعه رفتار آدمی در محیط كار می‌باشد ، فرض بر آن است كه افراد در محیط سازمانی كار می‌كنند و برخوردهای اجتماعی آن‌ها سازمان یافته است . یكی از فعالیت‌های اساسی در روابط انسانی ، انگیختن افراد برای انجام كار به صورت گروهی است . لازمه ی نیل به این هدف نیز هم‌آهنگی "كار" و "گروهی" است كه باید آن را انجام دهد .

رشته ی روانشناسی سازمانی جدید و در حال‌ تحول است . روانشناسی سازمانی به عنوان یك رشته ی مستقل ، به درك این واقعیت علاقمند است كه سازمان‌ها سیستم‌های اجتماعی پیچیده‌ای هستند و تقریباً هر سؤال كه درباره عوامل تعیین‌كننده ی رفتار سازمانی مطرح می‌شود ، باید با توجه به تماس سیستم اجتماعی یك سازمان مورد توجه قرار گیرد . به این ترتیب ، اگر روانشناسی صنعتی در سال‌های بین 1920 تا 1940 به مسائل صنعتی مثل انتخاب كاركنان ، آموزش ، تجزیه شغل و نظایر آن توجه داشت ، روانشناس سازمانی به روابط داخلی و همبستگی متقابل این عوامل با تمامی سیستم اجتماعی سازمان ، توجه دارد . در روانشناسی سازمانی ، یك‌سری مسائل جدید كه از درك خصوصیات سیستم سازمان‌ها ریشه گرفته است . مورد بحث قرار می‌گیرد . روانشناسی سازمانی ، به رفتار كارگروه‌های بزرگ ، گروه‌های كوچك‌تر و حتی به تمامی سازمان و عوامل محركه داخلی و خارجی آن بیشتر از رفتار فرد به تنهایی ، توجه دارد . در روانشناسی سازمانی عدم توجه روانشناس صنعتی كه با دید سنتی خود این‌گونه مسائل را نادیده می‌گرفت یا امكان مطالعه علمی در این زمینه‌ها برایش فراهم نبود ، جبران می‌شود .

مقاله‌های دوازده‌گانه كتاب حاضر طی سال‌های مختلف و هنگامی كه مؤلف به تدریس روانشناسی عمومی ، روانشناسی صنعتی ، روانشناسی امور استخدامی ، روانشناسی مدیریت و روابط انسانی در مدیریت اشتغال داشته ، تهیه شده است . در تهیه ی این مقاله‌ها از منابع مختلف به صورت ترجمه آزاد ، اقتباس یا تألیف استفاده گردیده و در پایان هر مقاله نیز فهرست منابع مورد استفاده آورده شده است تا راهنمایی برای خواننده ی علاقمند باشد . دلیل اصلی گردآوری مقالات حاضر ـ كه بیشتر آن‌ها در مجله ی مدیریت امروز به چاپ رسیده است ـ و چاپ آن‌ها در یك جلد ، معرفی كاربرد روانشناسی در جنبه‌های مختلف حیات سازمانی ، مدیریت ، كار و نظایر آن بوده است . ضمناً چون دسترسی دانشجویان و علاقمندان به این مقاله گاه مشكل می‌نمود ، جمع‌آوری آن‌ها در یك جلد می‌تواند تسهیلاتی را برای آنان فراهم سازد .

امید است كتاب حاضر بتواند برای دانشجویان ، مدیران مؤسسات و سازمان‌های تولیدی و خدماتی مفید باشد و موجبات كاربرد هر چه بیشتر یافته‌ها و نتایج روانشناسی را در سازمان‌های تولیدی و خدماتی ، فراهم سازد . بدیهی است كتاب حاضر از عیب و نقص مبری نیست و تذكر خوانندگان به مؤلف كتاب می‌تواند موجبات تصحیح چاپ‌های بعدی آن را فراهم سازد .

در خاتمه لازم می‌دانم از زحمات دوست دانشمندم آقای دكتر بهروز نبوی كه در دوباره‌خوانی و تصحیح این مقالات مرا یاری كرده‌اند ، تشكر نمایم .

دكتر محمود ساعتچی

فهرست مندرجات

1. تجزیه و تحلیل شغل و استفاده از آن در امور استخدامی

2. روانشناسی، آزمون های استخدامی و مسئوولان امور استخدامی

3. تئوری و روش های انتخاب و استخدام کارکنان

4. ارزشیابی خصوصیات و صفات در مصاحبه

5. مصاحبه گروهی و نحوه ی اجرای آن

6. مصاحبه ی ارزشیابی، انواع و فنون اجرای آن

7. یادگیری، آموزش بزرگسالان و نقش مسئوولان

8. انگیزه، ناکامی و کارآیی کارکنان

9. تئوری کسب انگیزه و ایجاد تغییر مطلوب در شخصیت

10. مشاور کارکنان و خصوصیات و وظایف او در سازمان

11. پژوهشی در زمینه رفتار سرپرستی در ایران و هند

12. رهبری موفقیت آمیز و ارتباط آن با شرایط و اوضاع و احوال سازمانی